گروه گزارش
محافظه‌كاران براي انتخابات اسفند ماه در حال كشمكش بين خود هستند؛ كشمكش براي گرفتن بيشترين سهم از فهرست مشترك يا اگر فهرست مشترك هم نشد، ائتلاف و ارايه فهرست‌هاي جداگانه. اما در اين بين آنچه آنها بر سر آن اشتراك نظر دارند، ثبت‌نام حسن روحاني براي انتخابات مجلس خبرگان است؛ گويي كه با ثبت‌نام روحاني در اردوگاه محافظه‌كاران ولوله‌اي به پا شده است و به قول محمود احمدي‌نژاد «هر كس هر چه در دست دارد مي‌زند، يك نفر سنگ و ديگري لگد مي‌زند، يكي با شمشير و ديگري با نيزه مي‌زند، در واقع از ۶ جهت هجوم آورده‌اند.»
از حميد رسايي و حسن رحيم‌پورازغدي گرفته تا نماينده مازندران در مجلس خبرگان، همه به اين اقدام روحاني هجمه آورده‌اند. اما در اين بين موضع‌گيري نشريه معاونت سياسي سپاه پاسداران، «صبح صادق» جالب توجه است.
«صبح صادق» در آخرين شماره خود به تاريخ دوشنبه ششم آذر ماه، در يادداشتي با عنوان «تكاپوهاي سياسي» به ثبت‌نام روحاني و بيانيه او واكنش نشان داده است. نويسنده «مهدي سعيدي» نام دارد كه «جانشين مركز مطالعات معاونت سياسي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي» است. در اين يادداشت نه تنها حرفي از احتمال ردصلاحيت حسن روحاني كه اين روزها تندروها به زبان مي‌آورند، نيامده، بلكه از حضور حسن روحاني در انتخابات خبرگان استقبال شده و حضور او و ابراهيم رييسي را موجب رونق در انتخابات دانسته است. از سوي ديگر اما در اين يادداشت سعي شده تمام عوامل كاهش مشاركت در دو انتخابات رياست‌جمهوري 1400 و مجلس 1398، بر گردن دولت و مجلس وقت انداخته شود؛ بدون توجه به ساير عواملي كه مهم‌تر و موثرتر از مطالب مطرح شده بود.
مجلس خبرگان، مجلسي براي «تدبير» در جايگاه رهبري
نويسنده، مجلس خبرگان را مجلسي خوانده كه «اعضاي آن نماينده مردم خواهند شد تا در مهم‌ترين امر حكومت كه جايگاه رهبري باشد، تدبير كنند؛ البته در چارچوب وظايف و اختياراتي كه قانون اساسي به ايشان واگذار كرده است.» البته كه نويسنده جنس «تدبير» اعضاي خبرگان را براي «جايگاه رهبري» مشخص نكرده است، اما احتمالا منظور بايد وظايف خبرگان در قانون اساسي باشد؛ طبق اصل 111 قانون اساسي «هرگاه رهبر از انجام وظايف قانوني خود ناتوان شود يا فاقد يكي از شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصد و نهم گردد يا معلوم شود از آغاز فاقد بعضي از شرايط بوده است، از مقام خود بركنار خواهد شد. تشخيص اين امر به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصد و هشتم ميباشد. در صورت فوت يا كنارهگيري يا عزل رهبر، خبرگان موظفند در اسرع وقت نسبت به تعيين و معرفي رهبر جديد اقدام نمايند. تا هنگام معرفي رهبر، شورايي مركب از رييس‌جمهور، رييس قوه قضاييه و يكي از فقهاي شوراي نگهبان به انتخاب مجمع تشخيص مصلحت نظام، همه وظايف رهبري را به‌طور موقت به عهده مي‌گيرد و چنانچه در اين مدت يكي از آنان به هر دليل نتواند انجام وظيفه نمايد، فرد ديگري به انتخاب مجمع، با حفظ اكثريت فقها در شورا، به جاي وي منصوب مي‌گردد. اين شورا در خصوص وظايف بندهاي (۱) و (۳) و (۵) و (۱۰) و قسمتهاي (د) و (ه) و (و) بند (۶) اصل يكصد و دهم، پس از تصويب سهچهارم اعضاي مجمع تشخيص مصلحت نظام اقدام مي‌كند. هرگاه رهبر بر اثر بيماري يا حادثه ديگري موقتا از انجام وظايف رهبري ناتوان شود، در اين مدت شوراي مذكور در اين اصل وظايف او را عهده‌دار خواهد بود.»
حضور روحاني و رييسي عاملي براي رونق انتخابات
در ادامه نويسنده، حضور «چهره‌هاي سياسي شناخته شده از جمله رييس‌جمهور كنوني و پيشين» را عاملي «براي رونق انتخابات» توصيف كرده است.
در اين بخش نگارنده وارد اصل ماجرا شده و به واكنش‌ها درباره ثبت‌نام روحاني اشاره كرده است: «برخي به استقبال حضور روحاني رفته و حضور او را اقدامي مثبت براي رونق انتخابات دانستند. برخي ديگر حضور وي را نقد كرده و از دستگاه نظارتي خواستند تا صلاحيت او را در انتخابات تاييد نكند.» بخشي از سخنان روحاني در ديدار با وزيران و معاونانش در دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم نقل شده كه گفته: «من بر مبناي تكليف و وظيفه در انتخاباتِ خبرگان ثبت‌نام كردم. شخصا معتقدم نبايد انقلاب و نظام را رها كنيم. هيچ راهي هم جز صندوق راي نداريم. من به عنوان كسي كه از پشت پرده‌ها خبر دارم، مي‌دانم با خيابان مشكل ما حل نمي‌شود؛ قهر و خانه‌نشيني هم مساله را حل نمي‌كند. تنها راه اين است كه به صحنه بياييم و مشاركت كنيم.» به‌زعم نويسنده آن بخش از سخنان روحاني كه گفته: «ما كه در يك انتخابات امكان شركت داريم، از ترس اينكه صلاحيت ما را رد كنند يا مردم پاي صندوق نروند و راي ندهند برويم خانه بنشينيم، آيا درست است؟ اين كار چه خاصيتي دارد؟» در نقد جرياني است كه «خط تحريم انتخابات را در پيش گرفته است.» در ادامه «دعوت روحاني به مشاركت و اين‌گونه قهر و خيابان راهكار حل مشكلات نيست»، «اقدام مثبتي» توصيف شده كه به نظر نويسنده «بايد آن را به فال نيك گرفت».
نشريه سپاه پاسداران در اين بخش از يادداشت، نوشته كه «بايد از روحاني خواست» تا آن «بخش از هواداران جريان خود را كه بر آتش راديكاليسم دميده و اغتشاش و بلوا را دنبال مي‌كنند، سر عقل آورد». صبح صادق در ادامه «تداوم» آنچه سطور قبل ذكر كرده را «نه ممكن و نه مطلوب» دانسته كه «جز خسارات براي اين سرزمين نخواهد داشت». نويسنده نشريه سپاه پاسداران از حسن روحاني خواسته تا اگر آن طيف مدنظرش «قابل هدايت» نيستند، از آنان «اعلام برائت» كند.
روحاني خواسته تخطئه كند
اما بخش بعدي سخنان روحاني به مذاق نشريه سپاه پاسداران خوش نيامده و از نظر نويسنده، رييس‌جمهوري پيشين، خود را «در تراز بازيگري جناحي تقليل» داده است. نويسنده نيت روحاني از اين سخنان را «تخطئه» رقيب سياسي خود خوانده است؛ آنجايي كه روحاني مي‌گويد: «... رسيديم به سال 1398 و ۱۴۰۰ كه ديديم، كاري كردند كه شركت‌كننده بسيار كم شد. ظاهرا بعد از ۹۸ فكر كردند كه آب از سرشان گذشته و مهم نيست شركت‌كننده كم باشد يا زياد. كار خودشان را شديدتر در ۱۴۰۰ انجام دادند. هدف آنها اين است كه اصلاح‌طلبان و اعتداليون قهر كنند و همه كنار بروند و انتخابات را حتي با شركت ۳۰ درصد هم كه شده، برگزار كنند.»
نويسنده صبح صادق در ادامه درباره علت كاهش چشمگير مشاركت در دو انتخابات مجلس 1398 و رياست‌جمهوري 1400 ادعاهايي مطرح كرده است. بنا بر نوشته نشريه سپاه پاسداران «مهم‌ترين عامل قهر مردم با صندوق راي در سال 1398، سياست‌هاي ناصوابي بود كه پس از شش سال حاكميت دولت اعتدال آثار سوء خود را بر معيشت و اقتصاد كشور گذاشته بود و ناكارآمدي دولت، نارضايتي اجتماعي را روزافزون كرده بود.» صبح صادق در ادامه آورده كه «در آبان ماه همان سال (1398) بود كه در ماجراي افزايش بي‌تدبيرانه قيمت بنزين، اغتشاشات شكل گرفت و صحنه خيابان دستخوش ناآرامي شد!»
شايد تريبون يادداشت در يك نشريه متعلق به نهادي نظامي كه طبق وصيت بنيانگذار انقلاب نبايد وارد رقابت‌هاي سياسي و جناحي شود، براي گفتن آنچه مي‌خواهد بگويد و آنچه نمي‌خواهد گفته شود، فضاي مناسبي نباشد.
بدون توجه به ردصلاحيت‌ها
سقوط آزاد نرخ مشاركت در انتخابات مجلس يازدهم در اسفند 1398 را تنها نبايد در عملكرد دولت و مجلس مستقر ديد. شايد بهتر باشد به اتفاقات 1398 اشاره شود؛ اتفاقاتي كه تازه 4 سال از آن گذشته است. ردصلاحيت‌هاي گسترده نمايندگان مستقر در مجلس دهم و همچنين داوطلبان نمايندگي از سوي شوراي نگهبان يكي از عمده دلايلي است كه نويسنده صبح صادق يا به ياد ندارد يا ترجيح مي‌دهد به ياد نياورد. در آن زمان بخش زيادي از نمايندگان حاضر در مجلس از سوي شوراي نگهبان بيشتر به دليل عدم التزام به نظام و ولايت فقيه ردصلاحيت شدند. نزديك به 100 نماينده مجلس دهم اجازه حضور در آن انتخابات را نيافتند كه اين آمار را بايد جداي از ردصلاحيت‌شدگان خارج از مجلس دانست. در چنين شرايطي مشخص نيست چگونه تنها دليل مشاركت پايين، عملكرد دولت و مجلس مطرح مي‌شود.
اعتراضات آبان و هواپيماي اوكرايني بي‌تاثير بودند؟
اما كاهش نرخ مشاركت در انتخابات مجلس يازدهم، غير از ردصلاحيت‌ها دلايل ديگري نيز دارد. دلايلي كه به آبان 1398 و اتفاقات پس از گران شدن بنزين كه اتفاقا نقد زيادي به نحوه اجراي آن وارد است، برمي‌گردد.
موضوع اعتراضات آبان 1398 و همچنين اتفاقات پشت پرده آن ماجرا همچنان در سطح سياسي كشور مطرح مي‌شود. «سپهر خلجي»، دبير شوراي اطلاع‌رساني دولت در واكنش به همين اظهارات روحاني، درباره «پشت پرده» در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «در حالي كه از صبح جمعه دولت خودت خبري نداري، چگونه از پشت پرده‌ها خبر داري؟» حسام‌الدين آشنا، مشاور وقت حسن روحاني نيز در پاسخ به او نوشت: «آيا تحمل شنيدن پشت پرده آن غروب جمعه تا غروب دوشنبه را داريد؟»
روحاني در اظهاراتي منتشر نشده كه در كتاب «بدون خون و دود و آتش» آمده و وب‌سايت انتخاب آن را منتشر كرده، گفته بود: «به من خبر دادند كه خبرگزاري فارس گفته آخر هفته بنزين گران مي‌شود. مردم پمپ بنزين آتش زدند. در آن مقطع اصلا قصد اين كار را نداشتيم. با اين حال گفتم براي چند ماه آينده را هم لغو كنيد.» او در اظهاراتي تامل‌برانگيز گفت: «سه قوه در مورد اجراي اين طرح توافق كرديم ولي وقتي زمان اجرا فرا رسيد، در كاسه ما گذاشتند.» روحاني چند ماه پيش نيز در اين مورد صحبت كرده بود كه باز هم مانند دوران رياست‌جمهوري‌اش تنها به «كد دادن» اكتفا كرد. او گفته بود كه غروب جمعه عده‌اي تصميم گرفتند دولت را زمين بزنند، بعدها افراد اصلي دستگير شدند. بازجويي‌هاي آنها موجود است كه مي‌گويند از چه كساني دستور گرفته بودند.
مروري بر دي ماه 1396 براي روشن شدن آبان 1398
هرچند مشخص نشده كه چه كساني در پس پرده قصد «زمين زدن» دولت را داشتند، اما مرور وقايع دي ماه 1396 مي‌تواند تا حدي فضا را روشن كند.
دي ماه 1396 و چند ماه بعد از انتخابات رياست‌جمهوري آن سال كه روحاني با اختلاف فاحشي ابراهيم رييسي را شكست داد، جرياني خاص سعي در تحريك افكار عمومي درباره معيشت و اقتصاد كرد. آن سال با توجه به آنكه موسسات مالي و اعتباري كه گفته مي‌شد «غيرقانوني» بوده‌اند، گرهي كور در اقتصاد ايجاد كرده بودند، سير صعودي تورم آغاز شده بود. دي ماه 1396 تجمعاتي در شهر مشهد در اعتراض به تورم و معيشت برپا شد؛ تجمعاتي كه شعارهاي «مرگ بر روحاني» بيش از ساير شعارها شنيده مي‌شد. همان زمان اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهوري هم در آن شهر حضور داشت؛ او در نخستين موضع‌گيري در همان مشهد گفت كه كساني كه اين اقدامات را آغاز كرده‌اند، بدانند كه دود آن در چشم همه مي‌رود و ديگر آنها قادر به كنترل اين تجمعات نخواهند بود. همين هم شد و كشور با اعتراضات در شهرهاي مختلف وارد بحران شد. هرچند اين اعتراضات نيز «جمع» شد، اما زخم آن بر پيكره افكار عمومي ماند؛ زخمي از همان جنسي كه آبان 1398 بر افكار عمومي وارد شد.
مورد بعدي كه در كاهش شديد مشاركت عمومي در انتخابات مجلس 1398 تاثير داشت، ماجراي ساقط شدن هواپيماي اوكرايني بود؛ البته اين ماجرا خود دو بخش تاثيرگذار داشت؛ نخست اصابت موشك پدافند به هواپيماي خودي بود كه به جاي خود كشور را در غم فرو برد. اما دومين و مهم‌ترين عامل، در اين ماجرا، پنهانكاري سه روزه‌اي بود كه صورت گرفت. از صبح چهارشنبه تا صبح شنبه كه دو بيانيه رياست‌جمهوري و ستاد كل نيروهاي مسلح منتشر و رسما مسووليت ساقط شدن هواپيما بر عهده گرفته شد، در سطح وسيعي اين موضوع تكذيب و حتي دلايلي براي رد اصابت موشك نيز بيان مي‌شد. بنا بر نظر ناظران، پس از روشن شدن واقعيت، افكار عمومي از بابت پنهانكاري صورت گرفته به نوعي دچار سرخوردگي شد و باز هم بنا بر نظر كارشناسان اعتماد مردم به حاكميت به شدت تحت تاثير اين موضوع قرار گرفت.
حال 4 سال بعد از اين ماجراها، نمي‌توان گفت كه تنها و تنها عملكرد دولت و مجلس و وضعيت اقتصادي باعث سقوط چشمگير آمار مشاركت در انتخابات بود.
همه در كاهش مشاركت نقش داشتند غير از ردصلاحيت‌ها
صبح صادق در ادامه يادداشت خود، مجلس دهم را هم يكي ديگر از عوامل كاهش تاريخي نرخ مشاركت در دو انتخابات سال 1398 و 1400 معرفي كرده و نوشته: «در اين بين، عملكرد مجلس دهم كه با محوريت اصلاح‌طلبان حامي روحاني كه خود را «ليست اميد» ناميده بودند، شكل گرفته بود، نيز چندان خوشايند مردم نبود و حاصل اين همه ضعف در مديريت اصلاح‌طلبان، كاهش مشاركت در انتخابات 1398 بود كه آثار سوء آن دامنگير انتخابات 1400 نيز شد. هر چند در اين ميان رشد گسترده كرونا نيز همچون همه انتخابات‌هاي دنيا بي‌تاثير نبود و آمار را تا 8/48 درصد كاهش داد.» اين ادعا درباره عملكرد مجلس دهم در حالي مطرح مي‌شود كه پس از گران شدن بنزين در آبان 1398، شايد براي نخستين‌بار بود كه هر سه فراكسيون مجلس، يعني فراكسيون‌هاي اصلاح‌طلبان (اميد)، اصولگرايان (طيف لاريجاني) و اصولگرايان تندرو (پايداري‌چي‌ها) تلاش داشتند با طرح‌هاي سه فوريتي نرخ بنزين را به قبل از گراني بازگردانند كه البته صبح آن روز، اين طرح‌ها از دستور كار «خارج شد».
دلايل مشاركت پايين در انتخابات رياست‌جمهوري سال 1400 نيز آنچنان پنهان نيست. اتفاقات سال 1398 همچنان در حال تاثيرگذاري بودند، اما نكته ديگر باز هم به عملكرد شوراي نگهبان برمي‌گردد. در آن انتخابات شوراي نگهبان دو داوطلب سرشناس رياست‌جمهوري را «ردصلاحيت» كرد.
علي لاريجاني كه 12 سال رياست مجلس شوراي اسلامي را بر عهده داشت، يكي از ردصلاحيت‌شده‌ها بود؛ فردي قبل از مجلس، دبير شوراي عالي امنيت ملي و نماينده رهبري در اين شورا بود و قبل‌ترش هم با حكم رهبري، رياست سازمان صدا و سيما را بر عهده داشت. فرد ديگر، اسحاق جهانگيري بود؛ معاون اول رييس‌جمهوري مستقر كه 8 سال عهده‌دار اين سمت بود. فردي كه طبق قانون اگر رييس‌جمهوري به دليل بيماري، فوت يا بركناري قادر به ادامه انجام مسووليت نباشد، او است كه بايد سكان دولت را تا انتخابات زودرس بر عهده گيرد. آن زمان چهره‌هاي زيادي نسبت به اين موضوع انتقاد كردند و عملكرد شوراي نگهبان را برخلاف افزايش مشاركت در انتخابات دانستند؛ اما شوراي نگهبان بر تصميم خود باقي ماند.
نهايتا اين‌گونه عملكردها در دو انتخابات مجلس و رياست‌جمهوري به ترتيب منجر به مشاركت نزديك 42 درصد براي مجلس و 48 درصد براي رياست‌جمهوري شد. با اين وجود كسي منكر وارد بودن نقد به عملكرد دولت و مجلس وقت نيست، اما انداختن تقصيرات بر گردن عملكرد اين دو نهاد و ناديده گرفتن ساير موضوعات نمي‌تواند اثرات آنها را از ذهن افكار عمومي پاك كند.
عملكرد دولت و مجلس آن زمان تاثير داشته، الان تاثيري ندارد!
در بخش ديگري از يادداشت صبح صادق آمده: «سياست نااميدسازي جامعه در طول دو سال مديريت دولت آقاي رييسي از سوي دوستان و همدلان و همفكران آقاي روحاني تداوم داشته و در گامي وسيع‌تر حتي ايجاد اخلال در امر حكمراني كه مهم‌ترين آن خلق بلواي پاييزي سال 1401 است، از سوي اين جريان دنبال شده است. جنگ شناختي تمام عياري كه اجازه نداده است، يأس و نااميدي ايجاد شده در طول هشت سال منتظر ماندن براي ثمر دادن ميوه درختان باغ برجام، با خدمات دولت انقلابي از ذهن و قلب جامعه رخ بربندد.» در ادامه آمده: «در اين ميان حتي تلاش شده است تا حال بد اين اردوگاه به جامعه نيز تزريق شود و روزي نيست كه تريبون‌ها و رسانه‌هاي اين جريان القاي يأس و نااميدي نكرده و مردم را نسبت به حضور در پاي صندوق راي بي‌انگيزه نكنند!» نويسنده صبح صادق موارد ديگري نظير عملكرد دولت سيزدهم و مجلس يازدهم و همچنين ردصلاحيت‌ها را در زمره موضوعات در كاهش احتمالي مشاركت در انتخابات به حساب نياورده است.
اگر بنا باشد اين يادداشت خلاصه شود، بايد گفت كه از نظر نويسنده نشريه سپاه، عملكرد دولت دوازدهم و مجلس دهم در كاهش مشاركت عمومي در انتخابات مجلس يازدهم و رياست‌جمهوري سيزدهم نقش اساسي داشته، اما عملكرد دولت سيزدهم و مجلس يازدهم در كاهش احتمالي مشاركت در انتخابات پيش‌رو نقشي ندارند و تنها باز هم به عملكرد رسانه‌اي جريان منتقد بازمي‌گردد.
تعيين شرط براي روحاني
اما فراز پاياني يادداشت، اعلام شرط براي حسن روحاني است: «آقاي روحاني براي آنكه بتواند در ايجاد انگيزه براي مشاركت مردم در انتخابات نقش‌آفرين باشد، اولا بايد نقدهاي وارده به دولت هشت ساله خود را پذيرا باشد، ثانيا بايد تلاش كند تا با افراطيون تحريمي كه جامعه را به سمت كاهش مشاركت دعوت مي‌كنند، مرزبندي خود را اعلام عمومي كند.» در اين يادداشت دو بار براي حسن روحاني شرط گذاشته شده است؛ شروطي كه هر دو بار آن، بر مرزبندي و اعلام برائت حسن روحاني از جريانات نزديك به او تاكيد شده است. در شرايطي كه مردم عملكرد دولت سيزدهم و مجلس يازدهم را بر سر سفره‌هاي خود مشاهده مي‌كنند، به نظر نمي‌رسد اين‌گونه ابراز نظرها تاثيري بر تصميم‌گيري افكار عمومي و جامعه داشته باشد.